تعلیمیه
تعلیمیه، فرقهای از باطنیان که در سدهی پنجم هجری در میان اسماعیلیهی نزاری به وجود آمدند و عقاید مذهبی آنها مبتنی بر «اصل تعلیم» است. شهرستانی نوشته است که این فرقه از باطنیه و اسماعیلیه را در خراسان به
نویسنده: علی رفیعی
تعلیمیه، فرقهای از باطنیان که در سدهی پنجم هجری در میان اسماعیلیهی نزاری به وجود آمدند و عقاید مذهبی آنها مبتنی بر «اصل تعلیم» است. شهرستانی نوشته است که این فرقه از باطنیه و اسماعیلیه را در خراسان به عنوان تعلیمیه ملقب ساختهاند (الملل و النحل، 192/1) از آن رو که خداشناسی را به وسیلهی خود و اندیشه ممکن نمیدانستند و تنها به هدایت و اصل تعلیمپذیری از امام معصوم مستند میکردند (جهانگشای جوینی، 196/3). گویا منشاء این طرز تفکر در اسماعیلیه و باطنیه از هنگام ظهور حسن صباح (428-518 ق) و پس از تأسیس دعوت جدید او شکل گرفته، و اساس ساختمان آموزش حسن صباح و پیروان وی در مورد مسائل دینی را تشکیل میدهد. وی معتقد بود که خداشناسی به عقل و نظر نیست، بلکه به تعلیم امام است، زیرا که بیشتر مردم جهان را عاقلان تشکیل میدهند و هر یک از آنها را در دین و مسائل آن نظری و عقیدهای خاص است و اگر در خداشناسی نظر عقل و خرد کافی بودی، اهل هیچ مذهب و عقیدهای را بر غیر خود اعتراض نبودی و همگنان متساوی بودند، چه آنکه هر کسی به نظر خود و با تصویب خرد خویش متدین شمرده میشود. اما اینکه میبینیم راه اعتراض و انکار عقائد دیگران و ردّ و اثبات آنها باز است و بعضی را به تقلید از دیگری احتیاج است، نشان میدهد که خداشناسی تنها به وسیلهی امام معصوم امکانپذیر است و این همان مذهب تعلیم است که متعقدین آن میگویند امام باید که در هر دور مردم را به تعلیم خود متعلم و متدین گرداند (الملل و النحل، 195/1-196؛ جهانگشای جوینی، 196/3). عدم درک افراد به نظر اینان ناشی از آن است که آیات و احادیث و احکام شرعی دارای ظاهر و باطنی است و مردم قدرت درک مفاهیم باطنی را ندارند و به ظاهر آیات و احادیث و احکام نمیشود عمل کرد، مگر اینکه به حقایق پنهانی و کُنهِ آنها دسترسی حاصل شود. و چون معانی باطنی بر ما مکتوم است و برای هر کسی وقوف بر آن میسر نیست، به شدت محتاج به امام معصوم است که به عنوان معلم انسانها اصل تعلیم را به کار بندد و آن حقایق و مفاهیم باطنی را برای انسانها روشن سازد. در این مذهب افراد مبتدی و تازه وارد را اصطلاحاً مستجیب مینامند که اجازهی سخن گفتن ندارند (جهانگشای جوینی، 196/3-197؛ شرح مواقف، ایجی، 288/3). عقائد دیگر تعلیمیه عبارتند از: وجوب تقلید در عقائد اصولی مانند وجود صانع، توحید، نبوت، عدل و غیر آن (بحارالانوار، 133/66) و معنای جنابت نزد آنان عبارت از مبادرت کردن مستجیب به افشاء سرّ است. و غسل عبارت از تجدید عهد مستجیب است. زنا از نظر آنان القاء نطفهی علوم باطنی در نفوس افرادی است که مسبوق به عقد عهد و پیمان نیستند و روزه عبارت از امساک از کشف اسرار شمرده میشود (معجم الفرق الاسلامیه، 32، 69). و در هر عصر و دورهای باید امامی معصوم و غیر جایزالخطایی باشد که گرفتار لغزش نگردد و علومی را که به وی سپردهاند به دیگران برساند (خاندان نوبختی، 252). برای شناخت بیشتر این فرقه رجوع کنید به (اسماعیلیه و باطنیه).
منابع:
جز آنچه در متن مقاله آمده، دائرةالمعارف الاسلامیة، 2 / مادهی اسماعیلیه؛ تاریخ اسماعیلیان در ایران، ترجمهی پروین منزوی؛ فرهنگ فرق اسلامی، 53.منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسهی انتشارات حکمت، چاپ اول
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}